Thursday, June 29, 2017

Wastong Gamit ng Gitling (-)

Sa pagsulat ng isang sanaysay, kuwento, talata, o pangungusap, ang paggamit ng wastong bantas ay mahalaga upang maging malinaw ang nais ipahiwatig ng may-akda. Isa sa mga ito ay ang gitling (-) o hyphen sa wikang Ingles.

Wastong Gamit ng Gitling

A. Kadalasang ginagamit ang gitling (-) kapag inuulit ang buong salitang-ugat (root word) o dalawang pantig (syllable)  ng salitang-ugat.

Mga Halimbawa:

1. Gabi-gabi na lamang siyang umaalis ng bahay.
3. Napakaganda ng isinuot niyang berdeng-berdeng terno.
4. Sino-sino (hindi sinu-sino) sa inyo ang kinumpilan na?
5. Nagbukas si Maria ng isang Ihaw-Ihaw.

Ilan pang halimbawa:

araw-araw          gabi-gabi         
ano-ano (hindi anu-ano)     sira-sira   
iba-iba

Gayunman, kung ang salita ay mahigit sa dalawang pantig, ang unang dalawang pantig lamang ang inuulit.

Halimbawa:

1. palito ==> pali-palito
2. suntukin ==> suntok-suntukin
3. bariles ==> bari-bariles
4. sundutin ==> sundot-sundutin
5. samalin ==> sampal-sampalin

Subali't kung may unlapi (prefix), isinasama ito sa unang bahaging inuulit.

Halimbawa:

1. pabalik ==> pabalik-balik
2. masinto ==> masinto-sinto
3. maamo ==> maamo-amo

TANDAAN:

Ang gitling ay hindi ginagamit sa salita na may mga pantig na inuulit nguni't walang kahulugan kapag hindi inulit.

Halimbawa:

1. paruparo ==> dahil walng "paro"
2. alaala ==> dahil walang "ala"
3. gamugamo ==> dahil walang "gamo"

Dapat gitlingan ang sari-sari at samot-samot dahil may salitang "sari" at "samot".  Dapat ding may gitling ang salitang "samot-sari". Maling anyo ang "samo't-sari".

Ang salitang "iba't-iba" ay mali dahil hindi ito salitang inuulit kundi kontraksiyon lamang ng "iba at iba". 


B. Ginagamit ang gitling sa pagitan ng isang unlapi (prefix) na nagtatapos sa katinig (consonant) at ang salitang nilalapian ay nagsisimula naman sa patinig (vowel). Ang paggamit ng gitling dito ay mahalaga upang maging malinaw ang ibig ipahiwatig at hindi magkaroon ng iba pang kahulugan ang salita.

1. Ayaw ni Mario ng may kasama kaya mag-isa siyang nagtungo sa gubat.
2. Madalas siyang umuwi ng probinsiya lalo na at tag-ani.
3. Ang pag-ayaw ni Petra sa kanilang kasal ay kasalanan ni Pedro.
4. Nakapitas ng dalawang manggang-hinog si Jose. Tig-isa silang magkapatid.
5. Pag-aararo ang ikinabubuhay ng kanilang pamilya.

C. Ang gitling ay ginagamit rin kapag ang isang salita ay hindi na maaring isulat pa ng buo dahil sa kakulangan ng espasyo. Ito ay nangyayari sa pagsusulat, pagmamakinilya o paggamit ng kompyuter sa isang linya sa isang papel. Dapat lamang tandaan na ang pagigitling ay ayon sa tamang pagpapantig ng salita.

Mga Halimbawa

1. Nalulungkot si Amelia dahil ang kanyang matalik na kaibigang si Aniceta ay aalis na pa-
     tungong Amerika sa isang linngo.
2. Masayang nakikipagkuwentuhan si Mang Kanor sa mga kumpare nang biglang duma-
      ting si Aling Dabiana at siya ay hambalusin. 

D. Ang gitling ay ginagamit din kapag pinagsama ang apelyido na isang ginang at ang kanyang naging asawa.

Mga Halimbawa

1. Gng. Debbie dela Cruz-Villavicencio
2. Jocelyn Marquez-Araneta

E. Ginagamit ang gitling sa pagitan ng nawalang kataga o salita ng dalawang salitang pinagsama.

Mga Halimbawa

1. binatang taganayon = binatang-nayon


2. pamatay ng kulisap =  pamatay-kulisap
3. bahay na inuman = bahay-inuman
4. karatig na bayan =  karatig-bayan
5. pugad ng baboy = pugad-baboy

F. Ginigitlingan ang isang salita kung may unlapi ang tanging ngalan ng tao, lugar, tatak, simbolo, sagisag, brand atbp.

Mga Halimbawa

1. Si Adela ay maka-Sharon Cuneta.
3. Uhaw na uhaw sina Cecilio kaya sila ay nag-Pepsi.
4. Hindi na matatawaran ang kanyang pagiging maka-Filipino.
5. Kung nais makatipid sa paglalaba, tayo ay mag-Surf.

Dapat lamang tandaang nalilipat sa pagitan ng inulit na pantig ng tanging ngalan at ng buong tanging ngalan ang gitling kapag ang salita ay nagiging pandiwa sa hinaharap (future tense of the verb).

Mga Halimbawa

1. Mag-Jollibee = Magjo-Jollibee
2. Mag-Coke = Magco-Coke
3. Mag-Yaris = Magya-Yaris

G. Kapag ginamit ang panlaping (affix) ika ay ginamit, ito ay kadalasang ginigitlingan kung ang inunlapian ay isang numero o tambilang (digit).

Mga Halimbawa

1. ika-9 ng gabi
2. ika-23 ng Oktubre
3. ika-10 pahina
4. ika-50 anibersaryo
5. ika-4 na linggo

H. Ginagamit ang gitling kapag ang isang praksyon (fraction) ay isinulat nang patitik.

Mga Halimbawa

1.     2/3 =  dalawang-katlo
2.     6 1/4 = anim at isang-kapat
3.     3/8 =  tatlong-kawalo

I. Ang gitling ay ginagamit din kapalit ng salitang "hanggang"   o  "o kaya ay" sa isang panukat ng rekado, haba ng oras o panahon.

Mga Halimbawa

1.     3 hanggang 5 kutsarita  =  3-5 kutsarita
2.     4 o kaya ay 6 butil = 4-6 butil
3.     2 hanggang 5 oras = 2-5 oras
4.     25 o kaya ay 30 minutos = 25-30 minutos
5.     2 hanggang 3 buwan = 2-3 buwan

J. Ginagamit din ang gitling sa onomatopeikong pagsulat sa mga iisahing pantig na tunog.

Mga Halimbawa:

1. tik-tak
2. ding-dong
3. tsk-tsk
4. plip-plap
5. ra-ta-tat
6. tsug-tsug
7. eng-eng

K. Gamit din ang gitling sa salitang may unlaping "de" mula sa Espanyol na may kahulugang "sa pamamagitan ng" o "ginawa o ginagamit sa paraang".

Mga Halimbawa:

1. de-bote
2. de-lata
3. de-mano
4. de-kahon
5. de-kolor








63 comments:

Hitokrihoshi said...

Maaraming salamat sa pagbibigay ng impormasyon tungkol sa gitling, magagamit ko ito sa lahat ng aking sinusulat. Mabuhay!

Unknown said...

Salamat po! Mas nalinawan ako sa paggamit ng gitling :)

Anonymous said...

paano kung Ingles ang susunod na salita ngunit hindi inuulit (hal. na(-)scam, pag(-)count, atbp.)?

Unknown said...

Thank you po for sharing us this kind of info.

Unknown said...

Thank you. Very helpful. God bless.

Anonymous said...

Salamat po :)

Anonymous said...

Thank you I have a Filipino quiz bee tomorrow and I review this

Unknown said...

this is very useful

Unknown said...

Pano yung magka-akbay

Unknown said...

anong pinagkaiba nito?

Magisa
Mag-isa

Coco M. said...

Mali po ang magka-akbay. Ang tama po ay magkaakbay.

Anon said...

Maglalagay rin po ng gitling :) ganoon din po sa iba pang dayuhang linguahe

Anon said...

Yung magisa po ang salitang ugat ay gisa (sa pagluluto). Yung mag-isa naman po “alone.”

bong25/ said...

Kapag nabago ang spelling/baybay ng salitang banyaga ay huwag na maglagay ng gitling. Halimbawa: nagboksing,nagdrowing, naskam

Anonymous said...

Tinatrack o tina-track?

Anonymous said...

hi, bakit po mali?

Jomar Semilla said...

Maraming salamat po sa blog na ito. Malaking tulong sa mga taong naggugustong matutunan pa lalo ang wikang Filipino at balarila nito.

Jomar Semilla said...

Tama po. Hindi na kailangang lagyan ng gitling ang magkaakbay dahil pareho namang patinig ang dulo at unahang titik ng mga salitang pinag-uugnay. Magandang halimbawa ang salitang 'pinag-uugnay,' sapagkat katinig ang dulo ng unang salita at patinig naman ang unahan ng ikalawang salita.

Jomar Semilla said...

Ayon sa Komisyon sa Wikang Filipino, parehong tama ang tinatrack at tina-track.

Anonymous said...

hi tanong lang po ilan salita ang masayang-masaya?

Unknown said...

Paano po ito:
nage-edit o nag-e-edit?
nagtry o nag-try?
nag-eexist o nag-e-exist?

Unknown said...

Ano po ba ang tama:

Naka ngiti
Nakangiti
O Naka-ngiti?

Lorenzo A. Fernandez Jr. said...

Nakangiti

Unknown said...

1
2
1

Unknown said...

maraming salamat sa kaalamam

Unknown said...

tama po ba ang naka-hawk bag?

Keme said...

Nakaka-ubo tama po ba?

Unknown said...

nakauubo, sapagkat ang unang pantig ang uulitin.

Unknown said...

Tama.

Renn7 said...

Hello po! Ano po bang ang tama?
Nagbibigay-diin o nagbibigay diin
Binigyang-diin o binigyang diin
Bigyang-pansin o bigyang pansin

Ponciano Santos said...

Tama

Ponciano Santos said...

Yong walang gitling

Ponciano Santos said...

Paki-follow

Ponciano Santos said...

Nakangiti

Anonymous said...

Tiga-salo?

Anonymous said...

Tama po ba ang nage-enjoy?

Keith Gutierrez said...

nag-e-edit (?)
nag-try
nag-e-exist (?)

Hindi ako sure kung ano ang rule sa paggamit ng gitling kapag English verb na vowel ang first letter and naka-present or future tense in Filipino (nag/mag + first syllable of root word + root word). I also came here to find answers.
What I know is that you have to use gitling before or after the English word kapag nilagyan ng Filipino prefix or suffix. It's like treating the English word as a proper noun in Filipino.
Also, in Filipino, we use gitling when we add a prefix ending in consonant to a root word that starts with a vowel.
So if we follow both rules, we'll get the answers I've stated above.

Panitik said...

Nagbibigay-diin; binigyang diin; bigyang pansin.

Obatz said...

Ano po ang tamang paggamit ng gitling dito:
Timog-silangang Asya o Timog-Silangang Asya?

Obatz said...

Ano po ang tamang paggamit ng gitling dito:
Timog-silangang Asya o Timog-Silangang Asya?

Obatz said...

Ano po ang tamang paggamit ng gitling dito:
Timog-silangang Asya o Timog-Silangang Asya?

Unknown said...

Magcoffee o mag-coffee?

Unknown said...

Grabe ang laking tulong po nito. Salamat!

Unknown said...

Ni-load-an o ni-loadan?
Nag-e-enjoy o nag-eenjoy?
S-in-ubmit o Sinubmit? (from the word submit)

Kapag nagcha-chat po ako, ginagamit ko lagi 'yung mas nauunang uri (ni-load-an, nag-e-enjoy, s-in-ubmit) kapag gamit ko ay English words pero lalagyan ng Filipinong unlapi, gitlapi at hunlapi. Kaya gusto ko po talagang malaman kung tama o mali.

Ms. Debiemel J. Bronil said...

Ganun nga.

Anonymous said...

Nagcucutting class o nagcu-cutting class o nagka-cutting class

Anonymous said...

basta-basta o basta basta?

Jen Alicante said...

Hi! Ano po ang tama? Pinakainaabangan o pinaka-inaabangan?

learner said...

Nakamask or naka-mask?

Anonymous said...

Kuwentong bayan o kuwentong- bayan?

Anonymous said...

Paano naman kung vowel sabay future tense, kagaya ng mag-iihaw o magi-ihaw?

Unknown said...

naka-mask

Anonymous said...

geh salamat

nigga 123 said...

kwentong bayan yun bobo

Unknown said...

Mag-iihaw ang tama sapagkat may panlaping mag na nagtatapos aa katinig.

Anonymous said...

tama po ba ang pang-araw-araw?

Ponciano Santos said...

Tama

Anonymous said...

paano naman kapag may paki? ano po ang tama pakitanngal o paki-tanggal? pakiayos o paki-ayos? salamat po!

Anonymous said...

Tinake or ti-nake

Kd Haduca said...

Tama po ba ang pagkakalagay ng gitling sa mga salitang ito po?

PINAKA NAKAKANGID-NGID NGID-NGITANG PAGSISINUNGA-SINUNGALINGAN

At tama po ba na letrang D ang dulo ng salitang NGID-NGID pero napalitan ng letrang T nang dagdagan ng hulapi o naging NGID-NGITANG?

Anonymous said...

pinag-kukunang yaman, o pinagkukunang yaman??

Anonymous said...

Paano kapag baliktad, yung vowel yung mauuna tas consonant yung masusunod (hal. Nagpataob)

Jay Mendoza said...

Di kalayuan o di-kalayuan?